اعلامیه جهانی حقوق بشر نخستین سندی بود که حقوق و آزادی های افراد به تفصیل در آن بیان شد، و برای نخستین بار شناسایی حقوق بشر و آزادی های اساسی را در سطح بین المللی، به گونه ای که شامل هر کسی، در هر جا باشد، رقم زد.
پیش نویس متن اعلامیه بین ژانویه ۱۹۴۷ که کمیسیون حقوق بشر به منظور تهیه یک لایحۀ بین المللی در زمینه حقوق بشر برای نخستین بار تشکیل جلسه داد، و دسامبر ۱۹۴۸ که اعلامیه جهانی در مجمع عمومی مورد تصویب قرار گرفت، تنظیم شد.
کمیسیون حقوق بشر نخستین جلسه خود را تقریباً بلاقفاصله بعد از پایان جنگ جهانی دوم که به برخی از وحشیانه ترین جنایات تاریخ بشر دامن زد، تشکیل داد. النور روزولت، بیوۀ فرانکلین دی روزولت، رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده، ریاست کمیته هشت نفره ای را که این سند را تنظیم کرد عهده داشت.
۵۸ کشور عضو سازمان ملل متحد طیفی از جهان بینی ها ها، نظام های سیاسی، زمینه های مذهبی و فرهنگی مختلف و مراحل متفاوت توسعه اقتصادی را نمایندگی می کردند. آنها مجموعاً ۱۴۰۰ بار تقریباً برای هر واژه و هر بند این سند رأی دادند. اعلامیه جهانی حقوق بشر در ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ به اتفاق آرا و با هشت رأی ممتنع در مجمع عمومی سازمان ملل تصویب شد.
اعلامیه جهانی حقوق بشر
پیشگفتار
۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ –
از آنجا که بازشناسی حرمت ذاتی آدمی و حقوق برابر و سلب ناپذیر تمامی اعضای خانوادهٔ بشری بنیان آزادی، عدالت و صلح در جهان است،
از آنجا که بی اعتنایی و تحقیر حقوق انسان به انجام کارهای وحشیانه انجامیده به طوری که وجدان آدمی را در رنج افکنده است، و پدید آمدن جهانی که در آن تمامی ابناء بشر از آزادی بیان و عقیده برخوردار باشند و به رهایی از هراس و نیازمندی رسند، به مثابه عالیترین آرزوی همگی انسانها اعلام شده است،
از آنجا که بایسته است تا آدمی، به عنوان آخرین راهکار، ناگزیر از شوریدن علیه بیدادگری و ستمکاری نباشد، به پاسداری حقوق بشر از راه حاکمیت قانون همت گمارد،
از آنجا که بایسته است تا روابط دوستانه بین ملتها گسترش یابد،
از آنجا که مردمان «ملل متحد» در «منشور»، ایمان خود به اساسی‌ترین حقوق انسانها، در حرمت و ارزش نهادن به شخص انسان را نشان داده و در حقوق برابر زن و مرد هم پیمان شده‌اند و مصمم به ارتقای توسعه اجتماعی و بهبود وضعیت زندگی در فضای آزادترند،
از آنجا که «ممالک عضو»، در همیاری با «ملل متحد»، خود را متعهد به دستیابی به سطح بالاتری از حرمت جهانی برای حقوق بشر و آزادیهای زیربنایی و دیده بانی آن کرده‌اند،
از آنجا که فهم مشترک از چنین حقوق و آزادیها از اهم امور برای درک کامل چنین تعهدی است،
بنابراین، هم اکنون، «مجمع عمومی»،
این «اعلامیه جهانی حقوق بشر» را به عنوان یک استاندهٔ مشترک و دستاورد تمامی ملل و ممالک اعلان می‌کند تا هر انسان و هر عضو جامعه با به خاطرسپاری این «اعلامیه»، به جد در راه یادگیری و آموزش آن در جهت ارتقای حرمت برای چنین حقوق و آزادیهایی بکوشد و برای اقدامهای پیشبرنده در سطح ملی و بین‌المللی تلاش کند تا [همواره] بازشناسی مؤثر و دیده بانی جهانی [این حقوق ] را چه در میان مردمان «ممالک عضو» و چه در میان مردمان قلمروهای زیر فرمان آنها [تحصیل و] تأمین نماید.
ماده اول:
تمام افراد بشر آزاد به دنیا می آیند و از لحاظ حیثیت و حقوق با هم برابرند. همه دارای عقل و وجدان می باشند و باید با یكدیگر با روح برادری رفتار كنند.
ماده دوم:
۱) هر كس میتواند بدون هیچ تمایز – خصوصاً از حیث رنگ، جنس، نژاد، مذهب، عقیده سیاسی یا هر عقیده ی دیگر و همچنین ملیت و وضع اجتماعی، ثروت، ولادت یا هر موقعیت دیگر، از تمام حقوق و كلیه ی آزادی هایی كه در اعلامیه حاضر ذكر شده است بهره مند گردد.
۲) به علاوه هیچ تبعیضی به عمل نخواهد آمد كه مبتنی بر وضع سیاسی، اداری و قضایی یا بین المللی كشور یا سرزمینی كه شخص به آن تعلق دارد. خواه این كشور مستقل ، تحت قیومیت یا خود مختار بوده و یا حاكمیت آن به شكلی محدود شده باشد.
ماده سوم:
هر كس حق زندگی، آزادی و امنیت شخصی دارد.
ماده چهارم:
احدی را نمی توان در بردگی نگاه داشت و داد و ستد بردگان به هر شكلی كه باشد ممنوع است.
ماده پنجم:
احدی را نمی توان تحت شكنجه یا مجازات یا رفتاری قرار داد كه ظالمانه یا خلاف انسانیت و شئون انسانی یا موهن باشد.
ماده ششم:
هر كس حق دارد كه شخصیت حقوقی او در همه جا به عنوان یك انسان در مقابل قانون شناخته شود.
ماده هفتم:
همه در برابر قانون مساوی هستند و حق دارند بدون تبعیض و بالسویه از حمایت قانون برخوردار شوند. همه حق دارند در مقابل هر تبعیضی كه ناقض اعلامیه حاضر باشد و هر تحریكی كه برای اعمال چنین تبعیضی انجام شود از حمایت قانون برخوردار شوند.
ماده هشتم:
در برابر اعمالی كه حقوق اساسی فرد را مورد تجاوز قرار دهد و آن حقوق به وسیله ی قانون اساسی و یا قانون دیگری برای او شناخته شده باشد، هر كس حق رجوع موثر به محاكم ملی صالحه را دارد.
ماده نهم:
احدی را نمی توان خودسرانه توقیف، حبس یا تبعید نمود.
ماده دهم:
هر كس با مساوات كامل حق دارد كه دعوایش بوسیله ی دادگاه مستقل و بی طرف، منصفانه و علناً رسیدگی شود و چنین دادگاهی درباره ی حقوق و الزامات او و یا هر اتهام جزائی كه به او وارد شده باشد تصمیم بگیرد.
ماده یازدهم:
۱) هر كس كه به بزهكاری متهم شده باشد بی گناه محسوب خواهد شد تا وقتی كه در جریان یك دعوای عمومی كه كلیه تضمین های لازم جهت دفاع او تامین شده باشد، تقصیر او قانوناً محرز گردد.
۲) هیچ كس برای انجام یا عدم انجام عملی كه در موقع ارتكاب، آن عمل به موجب حقوق ملی یا بین المللی جرم شناخته نمی شده است محكوم نخواهد شد. به همین طریق هیچ مجازاتی شدید تر از آنچه كه در موقع ارتكاب جرم بدان تعلق میگرفت در باره ی احدی اجرا نخواهد شد.
ماده دوازدهم:
احدی در زندگی خصوصی، امور خانوادگی، اقامتگاه یا مكاتبات خود، نباید مورد مداخله های خود سرانه واقع شود و شرافت و اسم و رسمش نباید مورد حمله قرار گیرد. هر كس حق دارد در مقابل اینگونه مداخلات و حملات مورد حمایت قانون قرار گیرد.
ماده سیزدهم:
۱) هر كس حق دارد كه در داخل هر كشوری آزادانه عبور و مرور كند و محل اقامت خود را انتخاب كند.
۲)هر كس حق دارد هر كشوری از جمله كشور خود را ترك كند یا به آن بازگردد.
ماده چهاردهم:
۱) هركس حق دارد در مقابل شكنجه، آزار و تعقیب پناهگاهی جستجو كند و در كشورهای دیگر پناه گزیند.
۲) در مواردی كه تعقیب واقعاً مبتنی به جرم عمومی و غیر سیاسی یا رفتارهایی مغایر با اصول و مقاصد ملل متحد باشد نمیتوان از این حق استفاده كرد.
ماده پانزدهم:
۱) هر كس حق دارد كه دارای تابعیت باشد.
۲) احدی را نمی توان خودسرانه از تابعیت خود یا از حق تغییر تابعیت محروم كرد.
ماده شانزدهم:
۱) هر زن و مرد بالغی حق دارند بدون هیچگونه محدودیت از نظر نژاد، ملیت، تابعیت یا مذهب با یكدیگر زناشویی كنند و تشكیل خانواده دهند. در تمام مدت زناشویی و هنگام انحلال آن، زن و شوهر در كلیه امور مربوط به ازدواج دارای حقوق مساوی می باشند.
۲) ازدواج باید با رضایت كامل و آزادانه زن و مرد واقع شود.
ماده هفدهم:
۱) هر كس منفرداً یا بطور دسته جمعی حق مالكیت دارد.
۲) احدی را نمی توان خودسرانه از حق مالكیت محروم نمود.
ماده هیجدهم:
هر کس حق دارد که از آزادی فکر، وجدان و مذهب بهره مند شود. این حق متضمن آزادی تغییر مذهب یا عقیده و نیز متضمن آزادی اظهار عقیده و ایمان میباشد و همچنین شامل تعلیمات مذهبی و اجرای مراسم دینی است. هر كس میتواند از این حقوق منفرداً یا اجتماعاً و به طور خصوصی یا عمومی برخوردار شود.
ماده نوزدهم:
هر كس حق آزادی عقیده و بیان دارد و حق مزبور شامل آنست كه از داشت عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و در كسب اطلاعات و افكار و در اخذ و انتشار آن به تمام وسایل ممكن و بدون ملاحظات مرزی آزاد باشد.
ماده بیستم:
۱) هر كس حق دارد آزادانه مجامع و جمعیتهای مسالمت آمیز تشكیل دهد.
۲) هیچكس را نمیتوان مجبور به شركت در اجتماعی كرد.
ماده بیست و یكم:
۱) هر كس حق دارد در اداره ی امور عمومی كشور خود، خواه مستقیماً و خواه از طریق نمایندگانی كه آزادانه انتخاب شده باشند شركت جوید.
۲) هر كس حق دارد با تساوی شرایط به مشاغل عمومی كشور خود نایل آید.
۳) اساس و منشاء قدرت حكومت اراده ی مردم است. این اراده باید به وسیله ی انتخاباتی ابراز گردد كه از روی صداقت و بطور ادواری صورت پذیرد. انتخابات باید عمومی و با رعایت مساوات باشد و با رای مخفی یا طریقه ای نظیر آن انجام گیرد كه آزادی رای را تضمین نماید.
ماده بیست و دوم:
هر كس به عنوان عضو اجتماع حق امنیت اجتماعی دارد و مجاز است بوسیله ی مساعی ملی و همكاری بین المللی حقوق اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی خود را كه لازمه ی مقام و نمو آزادانه ی شخصیت اوست با رعایت تشكیلات و منابع هر كشور بدست آورد.
ماده بیست وسوم:
۱) هر كس حق دارد كار كند، كار خود را آزادانه انتخاب نماید ، شرایط منصفانه و رضایت بخشی برای كار خود خواستار باشد و در مقابل بیكاری مورد حمایت قرار گیرد.
۲) همه حق دارند بدون هیچ تبعیضی در مقابل كار مساوی اجرت مساوی دریافت كنند.
۳) هر كس كه كار می كند به مزد منصفانه و رضایت بخشی ذیحق میشود كه زندگی او و خانواده اش را موافق شئون انسانی تامین كند و آنرا در صورت لزوم با هر نوع وسایل دیگر حمایت اجتماعی تكمیل نماید.
۴) هر كس حق دارد برای دفاع از منافع خود با دیگران اتحادیه تشكیل دهد یا در اتحادیه ها شركت كند.
ماده بیست و چهارم:
هر كس حق استراحت و فراغت و تفریح دارد و به خصوص به محدودیت معقول ساعات كار و مرخصی های ادواری با اخذ حقوق ذیحق میباشد.
ماده بیست و پنجم:
۱)هر كس حق دارد كه سطح زندگانی او ، سلامتی و رفاه خود و خانواده اش را از حیث خوراك و مسكن و مراقبتهای پزشكی و خدمات لازم اجتماعی تامین كند و همچنین حق دارد كه در مواقع بیكاری، بیماری، نقص اعضاء، بیوگی، پیری یا تمام موارد دیگری كه به عللی خارج از اراده ی انسان وسایل امرار معاش از دست رفته باشد، از شرایط آبرومندانه ی زندگی برخوردار شود.
۲) مادران و كودكان حق دارند از كمك و مراقبت مخصوصی بهره مند شوند. كودكان چه بر اثر ازدواج و چه بدون ازدواج به دنیا آمده باشند، حق دارند كه همه از یكنوع حمایت اجتماعی برخوردار شوند.
ماده بیست وششم:
۱) هر كس حق دارد كه از آموزش و پرورش بهره مند شود. آموزش و پرورش لااقل تا حدودی كه مربوط به تعلیمات ابتدایی و اساسی است باید رایگان باشد. آموزش ابتدایی اجباری است. آموزش حرفه ای باید عمومیت پیدا كند و آموزش عالی باید با شرایط تساوی كامل به روی همه باز باشد تا همه بنا به استعداد خود بتوانند از آن بهره گیرند.
۲) آموزش و پرورش باید طوری هدایت شود كه شخصیت انسانی هر فرد را به حد كمال رشد آن برساند و احترام حقوق و آزادی های بشر را تقویت كند. آموزش و پرورش باید حس تفاهم، گذشت و احترام به عقیده ی مخالف و دوستی بین تمام ملل و جمعیتهای نژادی یا مذهبی و همچنین توسعه ی فعالیتهای ملل متحد را در راه حفظ صلح تسهیل نماید.
۳) پدر و مادر در انتخاب نوع آموزش و پرورش فرزندان خود نسبت به دیگران اولویت دارند.
ماده بیست و هفتم:
۱) هر كس حق دارد آزادانه در زندگی فرهنگی اجتماع شركت كند، از فنون و هنر ها بهره گیرد و در پیشرفت علمی و فوائد آن سهیم باشد.
۲) هر كس حق دارد از حمایت منافع مادی و معنوی آثار علمی، فرهنگی یا هنری خود برخوردار شود.
ماده بیست وهشتم:
هر كس حق دارد برقراری نظمی را بخواهد كه از لحاظ اجتماعی و بین المللی، حقوق و آزادی هایی را كه در این اعلامیه ذكر گردیده است تامین كند و آنها را به مورد اجرا گذارد.
ماده بیست و نهم:
۱) هر كس در مقابل آن جامعه ای وظیفه دارد كه رشد آزاد و كامل شخصیت او را میسر كند.
۲) هر كس در اجرای حقوق و استفاده از آزادی های خود فقط تابع محدودیت هایی است كه به وسیله قانون و منحصراً به منظور تامین، شناسایی و مراعات حقوق و آزادی های دیگران و برای رعایت صحیح مقتضیات اخلاقی و نظم عمومی و رفاه همگانی در شرایط یك جامعه ی دمكراتیك وضع گردیده است.
ماده سی ام:
هیچ یك از مقررات اعلامیه حاضر نباید طوری تفسیر شود كه متضمن حقی برای دولت، جمعیت یا فردی باشد كه به موجب آن بتوانند هر یك از حقوق و آزادیهای مندرج در این اعلامیه را از بین ببرند یا در راه آن فعالیتی نمایند.
