سال ۲۰۱۳ اگرچه با امیدواری به تغییراتی چشمگیر در عرصه سیاست‌های داخلی و خارجی در ایران آغاز شد، اما تغییر محسوسی را در روند چند ساله برخورد با اقلیتهای دینی، و به خصوص مسیحیان ایران در بر نداشت. رویکرد امنیتی، بازداشت‌های خودسرانه، سرکوب و فشار بر کلیساهای فعال فارسی‌زبان٬ علیرغم تغییر لحن دولت جدید ادامه پیدا کرده است.
مذاکره بر سر برنامه هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌های اقتصادی صدر اخبار را در نیمه دوم سال به خود اختصاص داد، اما مطالبة حقوق شهروندی، و دغدغه‌های مربوط به نقض این حقوق هیچگاه از درجه اولویت نیفتاد.
بر اساس تحقیقات معتبری که سازمان «درهای باز» هر ساله انجام می‌دهد، ایران در فهرست کشورهایی که مسیحیان در آن مورد جفا و آزار قرار می‌گیرند، رتبه هشتم را دارد. تغییر رتبه ایران از دوم (در سال ۲۰۱۱) به هشتم (در سال ۲۰۱۳) نه به دلیل بهبود وضعیت مسیحیان ایرانی بلکه به دلیل بدتر شدن شرایط مسیحیان در کشورهای دیگر منطقه، همچون سوریه و مصر بود.
آنچه ایران را در شمار بدترین کشورهای جهان برای مسیحیان قرار می‌دهد، رفتار حکومت با شهروندان مسیحی است. بر خلاف اکثر کشورهای منطقه، مسیحیان ایرانی عموماً با سایر هموطنان غیرمسیحی خود همزیستی مسالمت‌آمیزی دارند و اکثریت قریب به اتفاق گزارشات مربوط به جفا و آزار از ناحیه نظام حاکم و نهادهای تحت امر آن بوده است.
کلیساهای سنتی، تبشیری و خانگی
کلیساهای سنتی ایران غالباً جلسات نیایشی خود را به زبان ارمنی و آشوری برگزار کرده و به حدود ۳۰۰ هزار مسیحی از اقلیتهای قومیِ ارمنی و آشوری خدمات ارائه می‌دهند. این کلیساها به دلیل داشتن زبان و خطی مخصوص خود و نیز عدم برگزاری جلسات به زبان فارسی از امنیت نسبی برخوردار بوده و علاوه بر داشتن نمایندگانی در مجلس شورای اسلامی، از فشارها در امان مانده‌اند.
کلیساهای دیگری هم هستند که به دلیل داشتن ایماندارانی از قومیت‌ها و زبانهای مختلف در ترکیب اعضای خود، زبان فارسی را برای جلسات نیایشی برگزیده‌اند. غالب این کلیساها پروتستان بوده و برخی از آنها نیز بر ضرورت بشارت دادن (تبشیر) تاکید دارند. این گروه از مسیحیان امکان آشنایی عموم ایرانیان با محتوای تعالیم انجیل را فراهم می‌سازند و جلسات آنها در دو دهة گذشته با استقبال قابل توجهی روبرو بوده است. بعضاً کلیساهای غیر پروتستان هم در بشارت انجیل کوشا بوده و افرادی از جامعه غیرمسیحی را به عضویت پذیرفته‌اند. اما کلیساهای تبشیری هدف اصلی حمله و فشارهای امنیتی در دو دهة گذشته بوده‌اند. عده‌ای از رهبران این کلیساها در دوران مسئولیت عاملین قتل‌های زنجیره‌ای بر وزرات اطلاعت، شهید شدند. تداوم و تعمیم این فشارها به اعضای عادی کلیسا در سالهای اخیر مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفته و به محکومیت‌های مکرر ایران در نقض حقوق مسیحیان انجامیده است.
با تشدید فشارهای دو دهه گذشته بر کلیساهای فارسی‌زبان و انجیلی (بشارتی یا تبشیری)، پدیده‌ای به نام «کلیساهای خانگی» رشد و گسترش چشمگیری یافت.[۱]
اشاره به «شبکه کلیساهای خانگی» به عنوان یک تهدید امنیتی در سخنان آیت‌الله خامنه‌ای در مهرماه ۱۳۸۹، آغازگر دور جدیدی از دستگیری‌های مسیحیان تبشیری و فعال در کلیساهای خانگی بود. این مسیحیان به خاطر رویکردهای امنیتی سالهای گذشته از کلیساهای رسمی به عبادت در خانه‌ها رانده شده بودند.
گرایش چشمگیر به مسیحیت در میان عموم مردم ایران بر دامنه نگرانی‌های مأموران امنیتی افزود. حیدر مصلحی، وزیر اطلاعات دولت پیشین، ضمن هشدار در مورد رواج مسیحیت در میان «شیعیان معتقد» گفته بود: «امروزه بسیاری از افرادی که به تازگی مسیحی شده‌اند، روزی مخلصین اهل بیت و شیعه‌های معتقد بودند.» [۲]
آمار دقیقی از تعداد مسیحیان فارسی‌زبان عضو کلیساهای تبشیری در دست نیست، اما محافظه‌کارترین تخمین‌ها حاکی از جمعیتی ۳۰۰ هزار نفری است.
تلاشی چند ساله برای حذف کلیساهای فارسی‌زبان
از اواخر سال ۲۰۱۱ اعمال فشار و محدودیت بر کلیساهای رسمی به شکل جدی‌تری آغاز و تا سال ۲۰۱۳ ادامه داشته است. چندین کلیسا مجبور به تعطیلی کلیه فعالیتهای خود شده و برخی دیگر نیز تحت فشار قرار گرفتند تا جلسات عبادی روزهای جمعه خود را، که با استقبال زیادی روبرو می‌شد، تعطیل کنند. مروری اجمالی بر این وقایع نشاگر تداوم این روند چند ساله است:
• کلیسای اسقفی ارامنه تهران تهدید و مجبور به تعطیلی جلسات فارسی روزهای جمعه شد.
• رهبران کلیسای مرکزی جماعت ربانی در تهران به اعضای خود اطلاع دادند که بنا به درخواست مسئولان امنیتی باید لیستی از شرکت کنندگان در جلسات به همراه شماره ملی آنها در اختیار مسئولان امنیتی قرار گیرد.
• به کلیسای جماعت ربانی مرکز در تهران دستور داده شد تا کلاس‌های آموزش کتاب مقدس و الهیات مسیحی را که در طول هفته برگزار می‌شد، تعطیل کند.
• به کلیسای مشایخی (پرزبیتری) عمانوئیل در تهران دستور داده شد تا کلیه کلاس‌های آموزشی برای کودکان، جلسات بانوان و جلسات دعا را که در روزهای وسط هفته برگزار می‌شد تعطیل کرده و تنها یک جلسه روزهای یکشنبه خود را برگزار کند. فشارهای مختلف به استعفای کشیش این کلیسا انجامید.
• به کلیسای اسقفی پولس مقدس در اصفهان دستور داده شد تا از شرکت اعضای فارسی‌زبان کلیسا که مسیحی‌زاده نبودند خودداری کند.
• کلیسای جماعت ربانی، شعبه جنت‌آ‌باد تهران به دلیل ارائه خدمات به زبان فارسی به دستور اطلاعات سپاه تعطیل شد.
• جلسات جشن میلاد مسیح و کریسمس هر ساله با استقبال هموطنان همراه بود. نهادهای امنیتی به رهبران کلیساهای فارسی‌زبان هشدار دادند تا از برگزاری جلسات مختلف پایان سال خودداری کرده و تنها به برگزاری یک جلسه، در روز یکشنبه ۲۳ دسامبر و یا ۲۵ دسامبر بسنده کنند.
• بازداشت کشیش روبرت آسریان، از رهبران کلیسای جماعت ربانی مرکز تهران و انتقال او به بند انفرادی در زندان اوین به مدت دو هفته قبل از آزادی مشروط او.
• تعطیلی کلیسای جماعت ربانی تهران، یکی از بزرگ‌ترین کلیساهای رسمی بعد از ماه‌ها فشار مداوم برای محدود کردن فعالیت‌هایش به زبان فارسی.
مواردی چند از نقض حقوق مسیحیان ایرانی
بررسی گزارش‌ها و مروری بر مصاحبه‌های انجام شده با مسیحیان ایرانی‌ای که حق آزادی دین و عقیده‌شان نقض شده٬ نتایج نگران کننده‌ای را آشکار می‌کند. اگرچه یوناتان بت کلیا٬ نماینده آشوریان در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با رئیس گروه ایرانِ پارلمان اروپا گفته است که «اقلیتهای دینی ساکن جمهوری اسلامی ایران، آزادی کامل در برگزاری مراسم دینی، آموزش زبان و آیینهای خاص خود دارند»٬ تکرار موارد متعددی از رفتارهای خلاف قانون با مسیحیان فعال فارسی‌زبان، ارمنی و آشوری با این اظهارات تفاوت فاحشی دارد:[۳]
• یورش به منازل شهروندان مسیحی بدون رعایت ضوابط قانونی، صدور احضاریه و یا ارائه حکم بازداشت.
• نسبت دادن اتهامات سیاسی و امنیتی به جای اشاره به دلایل عقیدتی بازداشت آنها.
• عدم اجازه دسترسی به وکیل و تماس با خانواده‌ها برای روزها یا هفته‌های متمادی بعد از بازداشت.
• عدم دسترسی وکلای متهمان به پرونده موکلین مسیحی و حتی عدم آگاهی از اتهامات وارده.
• استفاده ابزاری از مواد و تبصره‌های مبهم قانونی برای متهم کردن مسیحیان فعال به جرایم امنیتی به منظور خنثی کردن حساسیت‌های بین‌المللی به نقض آزادی دین و عقیده در ایران.
• درخواست وثیقه‌های سنگین از ۵۰ میلیون تا ۵۰۰ میلیون تومان برای آزادی مشروط تا تشکیل دادگاه.
• تحت فشار قرار گرفتن برخی از بازداشت‌شدگان برای امضای تعهدنامه‌ای که متضمن عدم شرکت آنها در جلسات کلیسایی، ارتباط با دیگر مسیحیان و شراکت در فعالیتهای مسیحی است.
• شکنجه‌های روحی و در مواردی نیز فیزیکی در هنگام بازداشت و حبس.
• هک کردن تلفن و کامپیوتر دستگیرشدگان و ضبط آلبوم عکس شخصی (حتی آلبوم عروسی) به منظور یافتن اطلاعات در مورد دیگر نوکیشان مسیحی.
• ممانعت از دسترسی بازداشت‌شدگان و زندانیان مسیحی به امکانات پزشکی، اجازه مرخصی و یا برخورداری از مشاوره حقوقی.
تدوام بازداشت‌های خودسرانه
گزارش‌های احمد شهید، گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران به وخامت اوضاع مسیحیان ایرانی اشاره دارد. در گزارش پیشین احمد شهید به بازداشت بیش از ۳۰۰ مسیحی ایرانی بین سالهای ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۰ اشاره شده بود.
غلامحسین اسماعیلی، رئیس سازمان زندان‌های ایران در گفت‌وگویی که بهمن ماه ۱۳۹۱ با ایسنا داشت، وجود زندانیان عقیدتی را انکار کرده و گفت: «در زندان‌های ایران هیچ کس به دلیل داشتن عقیده و مذهبی خاص در زندان نیست و تمامی زندانیان به دلیل ارتکاب جرم و طبق قانون مجازات اسلامی زندانی شده‌اند.»[۴]
ادعای رئیس سازمان زندان‌ها کاملا خلاف واقع بوده و تعریفی است وارونه از واقعیت. در چند سال اخیر اکثر اتهامات وارده به مسیحیان بازداشت شده، «اقدام علیه نظام و امنیت ملی» عنوان شده و در بیشتر موارد برای صدور حکم به ماده ۵۰۰ قانون مجازات اسلامی استناد شده است که به موجب آن «هر کس علیه نظام جمهوری اسلامی ایران یا به نفع گروه‌ها و سازمان‌های مخالف نظام به هر نحو فعالیت تبلیغی نماید به حبس از سه ماه تا یکسال محکوم خواهد شد». به این ترتیب، هر مسیحی و کلیسایی که فعالیت آن را به هر شکل بتوان «تبلیغ مذهبی» تفسیر کرد، مجرم تلقی می‌شود. این در حالی است که بشارت یا تبشیر همیشه بخشی جدایی‌ناپذیر از ایمان و وظایف دینی مسیحیان از همه فرقه‌های شناخته شده آن بوده است.[۵]
بازداشت‌ها، صدور احکام و زندانیان سال ۲۰۱۳
«کمیته ماده ۱۸» که در زمینه دفاع از حقوق مسیحیان ایرانی فعالیت دارد، گزارش‌های مربوط به ۵۲ دستگیری را در سال گذشته ثبت و مستندسازی نموده است. آمار دستگیرشدگان، مسیحیانی که به دلیل باور و فعالیتهای مسیحی خود در زندان هستند حاکی از تدوام بازداشت‌های خودسرانه و صدور احکام سنگین علیه مسیحیان فارسی‌زبان است.
• بازداشت و دستگیری ۵۶ نفر (۳۲ مرد و ۲۴ زن)
• محکومیت‌های از یک تا ۱۰ سال
• مجموعاً ۸۳۰ ماه حبس تعزیری
• مجموعاً ۱۰۸ ماه حبس تعلیقی
• ۲۴ ماه تبعید (برای یک نفر)
• مسیحیان آزاد شده: پنج نفر (۲ زن و سه مرد)
• تعداد زندانیان عقیدتی مسیحی در حال حاضر: مجموعاً ۵۳ نفر (۳۶ مرد و ۱۷ زن)
[آخرین به روز رسانی: چهارشنبه ۲۵ دی ۱۳۹۲ – ۱۵ ژانویه ۲۰۱۴]
در قطعنامه اخیر سازمان ملل که در تاریخ ۲۷ آذر ایران را به نقض حقوق بشر محکوم کرد، از آزادی برخی زندانیان عقیدتی استقبال شده و از ایران خواسته شده تا همه کسانی که «به دلیل مذهب خود، بیان نظرات خود و برگزاری تجمعات مسالمت‌آمیز در زمینه‌های مختلف خودسرانه دستگیر و بازداشت شده‌اند»٬ آزاد شوند.
پی نوشت:
(۱) خبرگزاری فارس در ۲۰ فروردین ۱۳۹۱ به اقدامات زیادی اشاره کرد که برای متوقف کردن فعالیتهای مسیحیان انجیلی صورت گرفته و «به تعطیلی چند کلیسای خانگی در تهران و چند شهر بزرگ انجامیده است» اما همین امر به گسترش دامنه فعالیت کلیساهای خانگی «در روستاها و شهرستانهای کوچک ایران» انجامید.
حجت الاسلام ناصری، نماینده جمهوری اسلامی ایران در واتیکان مسیحیت تبشیری را واجد «جنبه سیاسی» دانست و علیرغم تاکید واتیکان بر ضرورت تبشیر یا در میان گذاشتن بشارت انجیل با عموم مردم دنیا، آن را خلاف سیاست رسمی و اعلام شده واتیکان دانست. (خبرگزاری مهر، ۲۴ شهریور ۱۳۹۰)
(۲) سخنان حیدر مصلحی در قم در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۹.
(۳) یوناتان بت کلیا «نماینده آشوریان» در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با کرونبرگ، خود را در جایگاه نمایندگی کل جامعه مسیحی نشانده (!) و گفت: «اقلیتهای دینی ساکن جمهوری اسلامی ایران، آزادی کامل در برگزاری مراسم دینی، آموزش زبان و آیینهای خاص خود دارند» (خبرگزاری خانه ملت، ۲۳ آذر ۱۳۹۲)
(۴) گفتگوی غلامحسین اسماعیلی با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا، ۳ بهمن ۱۳۹۲)
(۵) این رفتار ناقض تهعدات قانونی چون اصل ۳، ۱۳، ۲۳ و ۲۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ماده ۱۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر (UDHR)، و نیز ماده ۱۸ کنوانسیون بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR) است .
