فعالان عقیدتی، اجتماعی و سیاسی چه زمانی که احضار می شوند و چه در صورت دستگیری، با سئوالات بازجویان و یا مقامات قضایی رو به رو هستند که بسیاری از این سئوالها از جمله سئوالات مربوط به رمز ورود به ای میل، تک نویسی، امورخصوصی و روابط جنسی و…کاملا غیر قانونی است.
قوانین ایران اصول روشنی درباره سئوالاتی که بازجو و مقام قضایی حق پرسیدن آنها را ندارند مقرر کرده است. موارد زیر سئوالاتی غیر قانونی محسوب و متهم می تواند از پاسخگویی به آن ها خودداری کند:
۱. سئوالات غیر مرتبط با موضوع اتهام
مقامات تحقیق و یا قاضی نمی تواند سئوالاتی که هیچ گونه ارتباطی با جرم یا جرائم تفهیم شده به متهم ندارد، از او بپرسد. به عنوان مثال اگر جرم تفهیم شده به موکل اخلال در نظم عمومی از طریق حضور در تظاهرات خیابانی است نمی تواند در مورد شرب خمر (نوشیدن الکل) ارتکاب یافته توسط او هم شروع به تحقیق و پرسیدن سئوال کنند. مگر آن که اتهام شرب خمر را به متهم قانونا تفهیم شود که در این صورت هم مرجع رسیدگی به ان نمی تواند دادگاه انقلاب باشد.
۲. سئوال کردن در مورد عقاید متهم
تفتیش عقاید ممنوع است و نمی توان از متهم در مورد اعتقادات و نظراتش سئوال نمود. به عنوان مثال نمی توان از او پرسید نظرش در مورد حوادث پس از انتخابات چه بوده یا او چه نظری در مورد رهبر یا دیگر مسئولان حکومتی دارد. سئوال در مورد اعتقادات مذهبی فرد و انجام اعمال عبادی چون نماز خواندن یا… نیز تفتیش عقیده محسوب می شود
۳. سئوال کردن در مورد امور خصوصی متهم و اطرافیان وی
در اغلب موارد سئوال در مورد امور خصوصی متهم و اطرافیانش به صورت رسمی و کتبی از انجام نمی شود و صرفا به عنوان روشی برای آزار روانی متهم به کار می رود. پیشنهاد می شود از هرگونه پاسخگویی به این سئوالات اجتناب کرد زیرا حریم دفاعی متهم را بیش تر شکسته و بازجویان متهم را تحت فشار بیش تری قرار می دهند. سئوال در خصوص روابط خانوادگی، عاطفی و جنسی متهم یا دیگران از جمله این موارد است.
۴. سئوالات تلقینی
قاضی نمی تواند در سئوال خود به نحوی ارتکاب جرم را به متهم القا کند. مثلا نمی تواند در حالی که اتهام شخص اخلال در نظم عمومی از طریق شرکت در تظاهرات است و متهم آن را انکار می کند از وی بپرسد چه کسان دیگری برای اعتراض با خود بردی؟
۵. اغفال متهم
فریب دادن متهم برای وادار کردن متهم به پاسخگویی و این که بر علیه خود یا دیگری اقرار کند از موارد غیر قانونی است. روش شایع آن است که به متهم گفته می شود چنان چه برخی اقدامات یا اتهامات را قبول کند می توانند به او تخفیف دهند و یا او را ازاد می کنند. ولی در عمل همین اعترافات است که به عنوان مدرک جرم در دادگاه به کار می رود و امکان دفاع از متهم در مرحله دادگاه را تا حد زیادی محدود می کند.
بازجویان به برخی از فعالان سیاسی سالهای اخیر که اعدام شده اند، گفته بودند اگر در پرونده، دادگاه و یا در مقابل دوربین، اتهامات منتسب شده را بپذیرد، آزاد شده یا با حکم حبس کم تری روبرو خواهد شد. در نهایت حکم اعدام علیه آن ها بر اساس همین اعترافات صادر شده بود.
۶. تک نویسی
در پرونده های سیاسی برای جمع آوری مدرک علیه دیگر فعالان سیاسی و اجتماعی از متهم می خواهند کلیه اطلاعات خود را در مورد شخص یا اشخاص مختلف بیان کند. این سئوال غیر قانونی است و متهم می تواند به آن پاسخ ندهد.
در صورتی که متهم اجبار به نوشتن می شود، بهتر است تا جای ممکن هر گونه آشنایی انکار شود و در صورتی که این امکان وجود نداشت به دادن اطلاعات بسیار کلی بسنده کرد. باید بسیار دقت شود از هر گونه دادن اطلاعات در مورد عادات شخصی وخصوصی، روابط وهمچنین فعالیت های اشخاص که می تواند منجر به شناخت بیش تر از آن ها شود، خودداری نمود.
برخی از بازداشت شدگان فکر می کنند نوشتن اطلاعات عمومی به خصوص اطلاعاتی که قبلا منتشر شده درباره کسانی که ازشان خواسته می شود بی ضرر خواهد بود. در حالی که ما هیچگاه نمی دانیم اطلاعاتی را که در تک نویسی ها ارائه می دهیم در پازل ماموران اطلاعاتی چگونه استفاده خواهد شد
۷. سئوال در مورد رمز های مربوط به ارتباطات شخصی متهم چون ایمیل، فیس بوک، وبلاگ و …
سئوال پرسیدن از رمزهای (پس ورد) متهم در فضای مجازی روشی است تا بازجویان بتوانند مدارکی از این طریق علیه موکل یا دیگر افراد مرتبط به وی پیدا کنند. با توجه به آن که کشف دلایل جرم وظیفه کسی است مدعی وقوع جرم و منتسب بودن آن به متهم است، بنابراین متهم هیچ وظیفه ای ندارد تا با در اختیار گذاردن لیست مکالمات خصوصی خود آن ها را در پیدا کردن دلیل یاری کند. این سئوال و درخواست از طرف بازجو و مقامات تحقیق غیر قانونی است و متهم میتواند از پاسخگویی به آن خودداری کند
با توجه به اجبار متهمان سیاسی به دادن پسورد پیشنهاد می شود پس از بازداشت متهم، بلافاصله پسورد ایمیل یا دیگر ارتباطات اینترنتی وی توسط نزدیکان تغییر داده شود. همچنین متهم می تواند پس ورد ایمیل هایی رابه آن ها بدهد که محتوای آن ها نمی تواند هیچ گونه اتهامی را علیه وی یا دیگری ثابت کند.
هر کسی که یا در حوزه عقیدتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی فعال است و یا بنا به اقتضای شغل خود، روزنامه نگاری، وکالت فیلمسازی، شبانی کلیسا و…، شغلش به نظر کارگزاران حکومتی “سیاسی” می آید و یا اینکه خیلی ساده، نوع زندگی یا باورهایشان با نظام فکری مسلط نمی خواند، مثلا بهایی، مسیحی، درویش، سنی یا پیرو عرفانهای جدید است، ممکن است روزی توسط مقامات امنیتی دستگیر شوند. بنابراین همانطور که فکر می کنیم در صورت وقوع زلزله چگونه و در کجاباید پناه بگیریم، شرط عقل این است که خود را برای دستگیری احتمالی هم آماده کنیم.
مجموعه جزوه های “برای همه آنهایی که ممکن است یک روز دستگیر شوند”، براساس تجربه دستگیری، بازداشت و زندان تعداد زیادی از فعالان حوزه های مختلف به وسیله افروز مغزی، وکیل دادگستری و کارشناس ارشد جزا و جرمشناسی نوشته شده است. اگر شما هم از جمله کسانی هستید که ممکن است یک روز دستگیر شوید، دومین جزوه را با عنوان “اصول حاکم بر دادرسی و مراحل مختلف رسیدگی به اتهام” (بالا) دانلود کنید، بخوانید و برای دوستانتان بفرستید. به جزوه اول با عنوان “احضار، بازداشت و سایر قرارهای تأمین” می‌توانید در ا ینجا دسترسی پیدا کنید.
