در ایالات متحده، ۲۷ اکتبر به‌عنوان «روز جهانی آزادی دینی» گرامی داشته می‌شود؛ مناسبتی که با «روز جهانی یادبود قربانیان خشونت مبتنی بر دین یا باور» در سازمان ملل (۲۲ اوت) هم‌راستا است. این روز یادآور یکی از بنیادی‌ترین حقوق بشر، یعنی آزادی دین و باور است.

در ایران، حکومت از نخستین روزهای انقلاب این حق اساسی شهروندان را به‌صورت ساختاری نادیده گرفته است. بسیاری از نوکیشان مسیحی سال‌هاست برای دستیابی به این آزادی بنیادین مقاومت و پایداری می‌کنند.

رهبران مسیحی، پیشگامان آزادی باور

اندیشهٔ جدایی دین از دولت و آزادی وجدان و باور در دوران مدرن، ریشه در جنبش روشنگری غرب و آثار فیلسوفان و نویسندگانی چون جان لاک، ولتر و ژان‌ژاک روسو دارد؛ متفکرانی که دیدگاه‌هایشان در منشورهای حقوق بشر و قانون اساسی بسیاری از کشورها، از جمله ایالات متحده آمریکا، بازتاب یافته است.

اما پیش از آن نیز، رهبران مسیحی‌ چون راجر ویلیامز در آمریکا و توماس هِلویس در انگلستانِ قرن هفدهم، از مدارا و حق آزادی دینی برای همگان سخن گفته بودند و بر عدم دخالت دولت در باور و وجدان فردی تأکید داشتند. آنان بر این باور بودند که هیچ‌کس ــ از مسیحی گرفته تا یهودی، مسلمان یا بی‌دین ــ نباید به سبب عقیده‌اش مورد آزار، سرزنش یا تبعیض قرار گیرد.

آنها در زمانی از آزادی دین و مدارا سخن می گفتند که حتی در بعضی مواقع مسیحیان جفا دیده اروپایی که به امریکا امده بودند دیگر مسیحیان جفا دیده را مورد اذیت و ازار قرار می دادند.

راجر ویلیامز، بنیان‌گذار نخستین کلیسای تعمیدی در آمریکا و مؤسس مستعمرهٔ رود آیلند (پرُویدِنس پلنتِیشِنز) در سال ۱۶۴۳، مامنی برای افراد پدید آورد که از آزار و جفای دینی و مذهبی در امان باشند. او در نوشته‌ای در دفاع از آزادی وجدان هشدار داد که: «واگذاری داوریِ باورهای مردم به حکومت، جز ریا و دورویی در میان انسان‌ها نمی‌پرورد.»

 او در نوشته‌ی معروف خود در سال ۱۶۴۴، «معاهده خونین سرکوب دینی»، هشدار داد که سپردن امور اعتقادی مردم به حکومت، ریا و خشونت می‌آفریند: «چه کشتارهایی از مردان و زنان باید به‌ناچار در نتیجه‌ی شورش‌ها و جنگ‌های داخلی بر سر دین و وجدان در جهان رخ دهد؟ آری، چه خون‌ریزی‌هایی از بی‌گناهان و شاهدان وفادار عیسی مسیح، که ترجیح می‌دهند هر روز برای خاطر مسیح کشته شوند و تنها با سلاح‌های روحانی و مسیحی برای خداوند خود بجنگند؟»

در قرون هفدهم و هجدهم، متفکرانی چون پی‌یر بِل، الهی‌دان و پناه‌جوی پروتستان فرانسوی، نیز در دفاع از آزادی وجدان و ایمان قلم زدند و هرگونه اجبار در باور دینی را بی‌ثمر دانستند. او معتقد بود که مسیحیان باید دیگران را نه با زور و اجبار، بلکه با محبت  و موعظه انجیل به ایمان دعوت کنند.

منشور جهانی حقوق بشر

پس از جنگ جهانی دوم، ایدهٔ آزادی‌های بنیادی انسان در قالب «اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر» نهادینه شد. مادهٔ ۱۸ این بیانیه بر آزادی اندیشه، وجدان و دین هر انسان، و نیز بر حق تغییر دین و اجرای آزادانهٔ مناسک مذهبی تأکید می‌کند.

چارلز مالک، فیلسوف و سیاستمدار مسیحی لبنانی، از معماران اصلی این ماده و نویسندهٔ بخش‌هایی از مقدمهٔ اعلامیه بود. او انسان را برخوردار از کرامتی ذاتی می‌دانست که هیچ قدرتی نباید آن را از او سلب کند.

با وجود آن‌که ایران از امضاکنندگان اعلامیه و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی است، مسیر تحقق عملی آزادی دین در کشور همچنان دشوار و پرهزینه باقی مانده است.

در دوران معاصر، شخصیت‌هایی چون شهباز بهاتی، وکیل و وزیر مسیحی پاکستانی، برای دفاع از قربانیان اتهام «کفرگویی» در کشور خود جان باختند.

در ایران نیز نزدیک به نیم‌قرن است که جامعهٔ مسیحی، به‌ویژه نوکیشان فارسی‌زبان، برای دستیابی به حق عبادت و باور آزادانه ایستادگی و پایداری کرده‌اند.

سرکوب و مقاومت ۴۷ ساله

پس از انقلاب ۱۳۵۷، اقلیت‌های دینی و مذهبی — به‌ویژه آنانی که در قانون اساسی جمهوری اسلامی به رسمیت شناخته نشدند، مانند نوکیشان مسیحی، بهاییان، پیروان آیین یارسان، مندائیان و ذکری‌ها — از بسیاری از حقوق بنیادین شهروندی و بشری محروم شدند.

با این حال، سرکوب حکومتی این شهروندان با مقاومت، خلاقیت و پایداری آنان روبه‌رو شده است.

نوکیشان مسیحی که پیش‌تر به‌دلیل باور دینی و فعالیت‌های صلح‌آمیز دینی به زندان محکوم شده بودند، سه سال پیش با همکاری سازمان ماده ۱۸، کارزار «کلیسا حق همهٔ مسیحیان است» را آغاز کردند.

آنان پرسشی ساده اما بنیادین مطرح کردند: «کجا یک مسیحی فارسی‌زبان می‌تواند به‌صورت علنی عبادت کند، بی‌آنکه راهی زندان شود؟»

در ایران، مسئلهٔ آزادی دینی نه یک بحث نظری، بلکه واقعیتی تلخ و زیسته است. نزدیک به نیم‌قرن سرکوب و محدودیت، چهرهٔ جامعهٔ مسیحی فارسی‌زبان را شکل داده است. حکومت جمهوری اسلامی از نخستین سال‌های انقلاب، کلیساهای فارسی‌زبان را تعطیل کرد و با توجیهاتی چون «تبلیغ علیه نظام» یا «اقدام علیه امنیت ملی»، نوکیشان مسیحی را بازداشت و محاکمه نمود.

نوکیشان مسیحی در ایران حتی برای گردهمایی‌های خانوادگی، دعا و مطالعهٔ کتاب مقدس در منازل خود نیز امنیت ندارند.
یورش نیروهای امنیتی به خانه‌ها، بازجویی در برابر کودکان و مصادرهٔ کتاب‌های مقدس بخشی از تجربه‌های روزمرهٔ آنان است.

بر اساس گزارش  سازمان ماده ۱۸ و سه نهاد مسیحی جهانی در مورد وضعیت مسیحیان که در سال ۲۰۲۴ منتشر شد، تنها در یک سال بیش از ۱۶۰ مسیحی در ایران به دلیل باور دینی خود بازداشت شدند، و در بسیاری از پرونده‌ها، داشتن کتاب مقدس به  فارسی به‌عنوان «مدرک جرم» مورد استفاده قرار گرفته است.

دفاع از حق آزادی دینی در ایران با رنج و هزینهٔ فراوان برای نوکیشان مسیحی و رهبران کلیسا همراه بوده است: از کشیش حسین سودمند که در مشهد به جرم ارتداد اعدام شد، تا اسقف هایک هوسپیان‌مهر و طاطاووس میکائلیان که جان خود را در راه ایمان و آزادی دیگران از دست دادند.

مقاومت مسیحیان ایرانی نه تنها دفاع از باور دینی، بلکه پاسداشت کرامت انسانی و آزادی وجدان برای همهٔ ایرانیان است؛ همان آرمانی که قرن‌ها پیش راجر ویلیامز و توماس هِلویس از آن سخن گفتند، در اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر با تلاش‌هایی چون چارلز مالک نهادینه شد، و افرادی مانند شهباز بهاتی برای آن جان باختند. امروز نیز این آرمان در ایران زنده است،اگرچه پر‌درد و پر‌هزینه.

________________________________________________________________________________

منبع عکس: شاهرخ حیدری، https://mvoicesiran.com/archives